Fatherland: Η δυστοπία ενός χιτλερικού μεταπολεμικού κόσμου

του Γιώργου Σταφυλά, συγγραφέα 

To “Fatherland που κυκλοφόρησε το 1992 ήταν  το πρώτο μυθιστόρημα του Άγγλου δημοσιογράφου Ρόμπερτ Χάρις με θέμα εμπνευσμένο από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.  Πρόκειται για πολιτικό θρίλερ και ταυτοχρόνως αστυνομικό μυθιστόρημα και δυστοπικό αφήγημα που επιχειρεί να απαντήσει στο αιωνίως πλανώμενο και δημοφιλές ανάμεσα στους φίλους της ιστορικής έρευνας ερώτημα, what if? Δηλαδή τι θα συνέβαινε αν ο Χίτλερ είχε κερδίσει τον πόλεμο.

Βρισκόμαστε στο Βερολίνο της δεκαετίας του εξήντα. Ένα Βερολίνο ασύλληπτα μεγαλοπρεπές και επιβλητικό με όλα τα τιτάνια κτίρια με τα οποία η ανεξάντλητη φαντασία του Χίτλερ και η επιστημονική ιδιοφυΐα του Άλμπερτ Σπεερ το έχουν προικίσει. Τουρίστες από όλο τον κόσμο αλλά κυρίως από το μείζον Γερμανικό Ράιχ συρρέουν για να γιορτάσουν τα 75αγενέθλια του Φύρερ. Ο πόλεμος έχει τελειώσει από το 1946 με νίκη της Γερμανίας,ολόκληρη η Ευρώπη είναι υπό την σφαίρα επιρροής της Γερμανίας  ενώ τα ανατολικά κράτη οι βαλτικές χώρες και και η Ρωσία έχουν ενταχθεί στο Μείζον Γερμανικό Ράιχ (Gross Deutches Reich). Μοναδική εστία πολέμου  ένα εικοσαετές ανταρτικό ανατολικά των Ουραλίων ίσα ίσα για να εκπαιδεύονται οι νεαροί Γερμανοί στα όπλα. 

Πρόκειται για μυθιστόρημα που θα ικανοποιήσει τόσο τους φίλους του αστυνομικού μυστηρίου όσο κι εκείνους της ιστορίας. Ο συγγραφέας φαίνεται πως γνωρίζει την τέχνη της δημιουργίας ατμόσφαιρας και από νωρίς τοποθετεί τον αναγνώστη μέσα στην ιστορία με φόντο το μουντό και απειλητικό Βερολίνο. O Μαρτς ανακαλύπτει πως το μυστικό του θανάτου του alter Kaemfer – συντρόφου του κόμματος, Μπύλερ περιπλέκεται με τον ύποπτο και αναπάντεχο θάνατο όσων συμμετείχαν στην υπό τον Ράινχαρντ Χάιντριχ δυσοίωνη σύσκεψη της Βάνζεε τον Ιανουάριο του 1942, κατά την οποία δρομολογήθηκε  η Τελική Λύση (Endloesung). Αναπόφευκτα οι έρευνες του επιθεωρητή Ξαβιε Μαρτς καταλήγουν σε ένα αδυσώπητο δίλημμα: ανακάλυψη της αλήθειας με όποιες συνέπειες και αν αυτό έχει η συνέχιση μιας αδιάφορης ζωής προσαρμοσμένης στις κοινωνικές επιταγές του καθεστώτος; 

 

Ο Μάρτς επιλεγεί το πρώτο. Αυτό τον φέρνει αντιμέτωπο με τον πιο βάρβαρο αστυνόμο του μειζονος Γερμανικου Ραιχ , τον Οντίλο Γκλομπόκνικ, η σκέτο Γκλόμπους, το δεξί χέρι του ζωντανού στο μυθιστόρημα Ράινχαρντ Χάιντριχ. Στην προσπάθεια του ο Μάρτς να ανακαλύψει την αλήθεια αλλά και  να  επιζήσει επιχειρεί να εκμεταλλευτεί  τις προσωπικές διαφορές ανάμεσα στους διάφορους φεουδάρχες του καθεστώτος. Προσπαθεί να κρατηθεί από τον Αρτούρ Νέμπε, τον αινιγματικό γενικό διευθυντή της Κρίπο, όπως κάποιος που πιάνεται  από ένα κλαδί την ώρα που πέφτει από ένα βράχο. Επικρατεί ομως ο Γκλόμπους ενώ  στο  τέλος ο Μαρτς αντιλαμβανεται οτι και ο Αρτουρ Νέμπε ήταν συμμέτοχος στην ίδια πλεκτάνη. Ο Μάρτς πεθαίνει γνωρίζοντας όμως την αλήθεια και έχοντας λυτρωθεί και εξιλεωθεί από τις ενοχές του.

Το τέλος δεν κρύβει καμιά ανατροπή από αυτές που οι συγγραφείς μυστηρίου συνηθίζουν να βγάζουν ως μάγοι μέσα από το καπέλο τους για να εντυπωσιάσουν τον αναγνώστη. Η μοίρα του ήρωα είναι προβλέψιμη και η πορεία του έργου γραμμική, μέχρι την τελευταία σκηνή χωρίς όμως αυτό να χάνει κάτι από την δύναμη του διότι αυτή δεν βρίσκεται τόσο στο μυστήριο όσο στις πολιτικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις που ο συγγραφέας δίνει στο έργο.

Είναι πολύ χαρακτηριστική η  τελευταία σκηνή όπου ο ήρωας προχωράει μόνος σε ένα απέραντο νεκρό χώρο εκεί που κάποτε βρισκόταν το Άουσβιτς από το οποίο  δεν έχει απομείνει τίποτα. Σε ολόκληρο το βιβλίο πλανάται η σκέψη πως τελικά ο άνθρωπος συνηθίζει σε κάθε είδους βαρβαρότητα αρκεί να μπορεί να διατηρεί την δουλίτσα του το σπιτάκι του, την ησυχία του. Είκοσι χρόνια μετά την νίκη του Χίτλερ κανείς δεν ασχολείται με τους Εβραίους. Το τι απέγιναν είναι κάτι που κανείς δεν θέλει να σκέφτεται. Η μοίρα τους έχει θαφτεί μαζί με όλα τα αποδεικτικά στοιχεία κάτω από τους τόνους των εγγράφων της κρατικής γραφειοκρατίας. Κανείς δεν ασχολείται καθώς όλοι, Γερμανοί και πρώην σύμμαχοι, επιζητούν  την ησυχία τους. 

Στο μεταπολεμικό Χιτλερικό καθεστώς η Γκεστάπο είναι πανταχού παρούσα με χιλιάδες ένστολους και εκατοντάδες χιλιάδες αυτόκλητους ρουφιάνους ‘ετοιμους να καταδώσουν χωρίς αντάλλαγμα μόνο για την ηθική επιβράβευση της εξολόθρευσης των εχθρών του Ράιχ. Και οι εχθροί αυτοί είναι παντού. Όλες οι συμπεριφορές είναι υπό εξέταση. Επιμένεις να πηγαίνεις στην εκκλησία( η Χριστιανική θρησκεία είναι υπό διωγμό) ; Είσαι ύποπτος. Δεν συμμετέχεις σε κάποια από τις απειράριθμες οργανώσεις οι οποίες συγκροτούν τη κοινωνική ζωή στο μείζον Γερμανικό Ράιχ; Είσαι αντικοινωνικός. Δεν ψέλνεις αρκετά δυνατά τον εθνικό ύμνο στα γενέθλια του Φύρερ; Είσαι ύποπτος. Οι πολίτες παρακολουθούνται και υπάρχουν φάκελοι για όλους. Ο  Ξαβιέ Μάρτς παραδίδεται στην Γκεστάπο από τον ίδιο του τον δωδεκάχρονο γιό. Το παιδί του φωνάζει καθώς τον παίρνουν: “Μην ανησυχείς μπαμπά θα γίνεις καλά”. Παιδιά και γυναίκες όπως και στο δυστοπικό 1984 του Όργουελ είναι οι πιο φανατικοί στυλοβάτες του καθεστώτος.  

Κάπως έτσι θα ήταν η Γερμανία και ο υπόλοιπος κόσμος αν όντως ο Χίτλερ είχε επικρατήσει. Και το μεγαλύτερο μαζικό έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας θα είχε ξεχαστεί. Θα είχε θαφτεί κάτω από την ένοχη σιωπή όλων, όπως και τα στρατόπεδα, οι θάλαμοι αερίων και κάθε αποδεικτικό στοιχείο κάτω από τόνους χώματος. Kαι χωρίς αυτή την φορά να υπάρχουν κάποιοι να σώσουν την τιμή της Γερμανίας, όπως έκαναν παλιότερα οι ελάχιστοι αριστοκράτες αξιωματικοί που έστω κι αργά (20 Ιουλίου 1944) αποφάσισαν να ρίξουν το Θηρίο της Αποκαλύψεως η οι Χριστιανοί φοιτητές του “Λευκού Ρόδου” πού ήθελαν να ξυπνήσουν συνειδήσεις. 

TO ΑΟΥΣΒΙΤΣ ΚΑΙ ΟΤΙ ΕΧΕΙ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΕΧΕΙ ΕΞΑΦΑΝΙΣΘΕΙ ΣΤΟ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟ Γ! ΡΑΪΧ ΤΟΥ FATHERLAND

Από την άλλη, το Fatherland δείχνει τον αντιχριστιανισμό του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος. Κάποια στιγμή ο  Μάρτς στην διάρκεια των ερευνών του περνάει από κάποιο προτεσταντικό ναό την ωρα που η λειτουργία τελειώνει. Η συνάντηση ειναι τυχαία αλλά ο ιερέας τρομαγμένος κλείνει την πόρτα του ναού και απομακρύνεται σκυφτός ανοίγοντας το βήμα του. Ο Μάρτς κάνει την σκέψη: ”πόσοι άραγε να αψήφησαν τους πανταχου παρόντες χαφιέδες της Γκεστάπο παρακολουθώντας την λειτουργία”; Με αυτό τον τρόπο ο Χάρις περιγράφει τον διωγμό που με βέβαιο τρόπο θα υφίστατο η χριστιανική θρησκεια και οι λειτουργοί της σε περίπτωση επικράτησης των Εθνικοσοσιαλιστών.

Μην ξεχνάμε ότι ο αντισημιτισμός των ναζί δεν ήταν ο παλιός χριστιανικός θρησκευτικός αντιεβραϊσμός. Δεν ήταν ο αντισημιτισμός του Λούθηρου, δεν αφορούσε μια αποστροφή προς τους προδότες της πίστης που σταύρωσαν τον Χριστό. Ο αντισημιτισμός των ναζί ήταν βαθιά φυλετικός και αποσκοπούσε όχι μόνο στην εκμηδένιση των Εβραίων αλλά και στην κάθαρση της Ευρώπης από το ”εβραϊκό δηλητήριο”. Πάνω σε αυτή την αντίληψη οφείλεται και η βαθιά απέχθεια των εθνικοσοσιαλιστών προς τον Χριστιανισμό. Για έναν συνεπή ναζί ο Χριστιανισμός αποτελεί πάντοτε μια ύποπτη εκδήλωση Εβραϊκού πνευματικού δηλητηρίου. Έτσι είναι βέβαιο ότι αν οι ναζί επικρατούσαν θα ξερίζωσαν την Χριστιανική θρησκεία από την Ευρώπη. Το πρόγραμμα αυτό όμως είχε αφεθεί για μετά την τελική νίκη. Και αυτό είναι που βλέπουμε στο Fatherland 

Από μια πλευρά διαβάζοντας το βιβλίο δεν μπορούμε παρά να σκεφθούμε ότι ευτυχώς που ηττήθηκαν οι ναζί διότι έτσι σώθηκε ο πραγματικός Ευρωπαϊκός πολιτισμός, ολόκληρο εκείνο το οικοδόμημα που στηρίζεται στην Αθήνα, την Ρώμη και την Χριστιανική θρησκεία. 

Η κεντρική φωτογραφία και οι επόμενες δύο φωτό προέρχονται από την κινηματογραφική μεταφορά του Fatherland με πρωταγωνιστή τον Ρούντγκερ Χάουερ 

πηγή