Ο Νίκος Καζαντζάκης στον Ισπανικό Εμφύλιο.

Ο Καζαντζάκης ταξίδεψε τρεις φορές στην Ισπανία μεταξύ 1926 και 1937. Τα κείμενα που συγγράφει κατά το πρώτο του ταξίδι το 1926 δημοσιεύονται στην εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος». Πρόκειται για ανταποκρίσεις που δημοσιεύθηκαν από τις 12 Δεκεμβρίου 1926 ως τις 7 Ιανουαρίου 1927.

Στις 3 Οκτωβρίου του 1936 ο Καζαντζάκης φεύγει πάλι για την Ισπανία ως απεσταλμένος της εφημερίδας «Καθημερινή», επιφορτισμένος με το βαρύ καθήκον να καλύψει τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο. Το αποτέλεσμα είναι μια σειρά άρθρα ή, ορθότερα, ανταποκρίσεις-εντυπώσεις, που δημοσιεύονται καθημερινά από τις 24 Νοεμβρίου 1936 ως τις 17 Ιανουαρίου 1937 στην εφημερίδα και αποτελούν τη μεγάλη ενότητα Viva la muerte! στην υφιστάμενη έκδοση του βιβλίου,"Ταξιδεύοντας ­ Ισπανία"  Εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα.

 Ήδη το 1937 συγκεντρώθηκαν για πρώτη φορά τα ισπανικά «Ταξιδιωτικά» του συγγραφέα σε έναν τόμο από τον εκδοτικό οίκο Πυρσό. 

 Όταν λοιπόν ο Καζαντζάκης μετά από συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε ο Φράνκο στις 22 Δεκεμβρίου 1936 γράφει, παρατηρώντας ότι οι λοιποί συνάδελφοί του δημοσιογράφοι εγκατέλειψαν το γραφείο του κινηματία με έναν μορφασμό δυσφορίας:

«Μα εγώ ήμουν χαρούμενος, γιατί είδα έναν άνθρωπο αποφασισμένο και γαλήνιο, τέλειο όργανο της εποχής του, πειθαρχημένον εργάτη και συνεργάτη του φοβερού, ανήλεου καιρού που ζούμε» 

Αξίζει ἐδῶ νὰ ρίξουμε μιὰ ματιὰ στὶς ταξειδιωτικὲς ἐντυπώσεις τοῦ Νίκου Καζαντζάκη, ποὺ γράφτηκαν κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ ἱσπανικοῦ πολέμου καὶ ποὺ βγήκανε σὲ βιβλίο μὲ τὸν τίτλο «Ἱ σ π α ν ί α»:

«Νὰ οἱ πέντε μεγάλες ἐντολὲς τοῦ φαλαγγίτη:

1. Ὁ φαλαγγίτης πρέπει να’ χει πάντα στὸ νοῦ του πὼς ἡ φυλακή, οἱ πληγὲς καὶ ὁ θάνατος ἀποτελοῦν ἀναπόσπαστο τμῆμα τῆς ὑπηρεσίας του.

2. Ἡ σκληρή, ἐπίμονη ὑπηρεσία τοῦ φαλαγγίτη ενε τιμὴ κι’ ὄχι ἀγγαρεία. Ὑπηρετοῦν τὴ φάλαγγα μόνο ὅσοι ενε ἄξιοι τέτοιας τιμῆς.

3. Οἱ γενναῖες πράξεις τοῦ φαλαγγίτη δὲν κοινοποιοῦνται. Ἀνακοινώνονται μονάχα τὰ σφάλματά του.

4. Ὁ φαλαγγίτης ὀφείλει νὰ ὑπακούει στὸν ἀνώτερό του χωρίς συζήτηση. Ὅποια ὥρα τῆς μέρας ἢ τῆς νύχτας κι’ ἂν τὸν καλέσῃ, πρέπει νὰ τρέξῃ μὲ προθυμία.

5. Ἡ ὑπακοὴ εἶναι θεμελιακὴ ἀρχὴ τοῦ φαλαγγίτη. Ἡ ὑπακοὴ ἡ χαρούμενη, χωρὶς ἐπίδειξι καὶ χωρὶς φιλοδοξία».

Στὸ ἴδιο βιβλίο του, ὁ συγγραφεὺς περιγράφει μιὰ συνέντευξί του μ’ ἕναν ἡγέτη τῶν φαλαγγιτῶν, ἐκείνη τὴν ἐποχή:

«… Ὁ ἀρχηγὸς φαλαγγίτης ἔκλεισε τὴν πόρτα, ἔπαψε ἡ βουή. Εἶναι τριάντα χρονῶν, κοντός, εὔρωστος, μὲ παχύτατο σβέρκο, μὲ χοντρὰ μπράτσα καὶ γρήγορες ἀπότομες χειρονομίες. Τύπος τορεαντόρ. Τὰ μάτια του εἶναι γαλάζια, μὲ ἀτσαλένιες ἀναλαμπές. Ἔνιωθες πὼς ἀπὸ τὸ ἄφθονο αὐτό, γιομάτο κρέας σῶμα, θρέφουνταν μιὰ δυνατή, ἄγρια θέληση:

– Ἀπὸ τὰ τρία αἰτήματα, ἄρχισε μὲ βροντερὴ φωνή, «Θεός, Πατρίδα, Βασιληᾶ», ἐμεῖς μονάχα γιὰ τὸ ἕνα εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ πολεμήσουμε μέχρι θανάτου: γιὰ τὴν πατρίδα.

Μιὰ πατρίδα ὅμως ὄχι σὰν τὴν περασμένη, ποὺ ἄφηνε τὸν λαὸ νὰ σαπίζη στὴ φτώχεια καὶ νὰ στραβώνεται στὴν ἀμάθεια. Μιὰ πατρίδα δίκαιη, ποὺ νὰ προστατεύη ὅλους, πλούσιους καὶ φτωχούς, εὐγενεῖς καὶ λαό, χωρὶς καμμιὰν προνομιοῦχα τάξη!

Ὅσο μιλοῦσε τὰ μάτια του ἄναβαν, οἱ φλέβες τοῦ χοντροῦ του σβέρκου φούσκωναν. Ὁ τορεαντὸρ μέσα του ξυπνοῦσε:

Ὄχι! Φώναξε καὶ μὲ βία κρατιώταν νὰ μὴ χτυπήση τὴ γροθιά του στὸ τραπέζι, ὄχι!

Δὲν κάναμε ἐμεῖς τὸν πόλεμο καὶ δὲ στείλαμε ἑκατὸ χιλιάδες φαλαγγίτες νὰ πεθάνουν, γιὰ νὰ χοντρύνουν οἱ κοιλιὲς τῶν πλουσίων καὶ νὰ πέση πάλι ὁ λαὸς στὴν ἀθλιότητα!

Ἡ νίκη μᾶς δίνει δικαιώματα καὶ δὲν θὰ ἐπιτρέψουμε σὲ κανένα νὰ μᾶς τ’ ἀφαιρέση. Θὰ κατεβοῦμε, ἂν τύχη ἀνάγκη, πάλι στοὺς δρόμους καὶ θὰ πολεμήσουμε!

Σηκώθηκε, ἔκαμε μερικὲς δρασκελιὲς στὸ δωμάτιο. Γαλήνεψε.

– Δὲν εἴμαστε, ἐμεῖς οἱ φαλαγγίτες, πολιτικὸ κόμμα. Εἴμαστε τάγμα μαχητικό.

Θέμε νὰ φέρουμε νέα κοινωνικὴ δικαιοσύνη. Μιὰν οἰκονομικὴν ὀργάνωσι ἀπάνω ἀπὸ τὰ ταξικὰ συμφέροντα. Θέμε νὰ καταργήσουμε τὰ πολιτικὰ κόμματα, τὴν καθολικὴ ψηφοφορία, τὶς ἐκλογές, τὶς κοινοβουλευτικὲς συμμορίες. Θέμε ἕνα κράτος δυνατό, ποὺ νὰ μὴν εἶναι μήτε καπιταλιτικό, μήτε μαρξιστικό` ὅλοι οἱ παραγωγοὶ θἀποτελοῦν, μέσα στὰ πλαίσια τοῦ Κράτους, μιὰν ὠργανωμένη ὁλότητα.

Καμμιὰ ἀναρχία στὴν παραγωγή, καμμιὰ ἀδικία στὴν κατανομὴ τοῦ πλούτου. Νὰ δοθῆ γῆς στὸ χωριάτη. Δικαιοσύνη καὶ ψωμὶ στὸν ἐργάτη. Γράμματα σὲ ὅλους. Βλέπετε, θέμε νὰ δημιουργήσουμε μιὰ νέα πατρίδα… ».

Καὶ συνεχίζει ὁ Καζαντζάκης:

Ἔφυγα, βαθιὰ κρατώντας στὸ νοῦ μου τὰ λόγια τοῦ νέου φαλαγγίτη. Καὶ περισσότερο ἀπ’ τὰ λόγια, τὴν ἔκφραση τοῦ προσώπου, τὸν τόνο τῆς φωνῆς, τὴ φλόγα τοῦ ματιοῦ του.

Ἔνιωθα πὼς μιλοῦσαν μὲ τὸ στόμα του ἑκατομμύρια νέοι σὲ ὅλον τὸν κόσμο… ».