Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι

Α’ Μέρος

«Η οργάνωση και η δομή της σπαρτιατικής κοινωνίας»

Η Δωρική Σπάρτη αποτελούσε, ουσιαστικά, έναν συνοικισμό πέντε κωμών, της Κυνόσουρας, της Πιτάνης, των Λιμνών, της Μεσόας και της Δύμης. Οι Σπαρτιάτες, δε, διαιρούνταν σε τρεις φυλές, στους Υλλείς, τους Δυμάνας και τους Παμφύλους, καθώς και σε είκοσι επτά φατρίες. Ωστόσο, δεν υπήρχαν κοινωνικές τάξεις όμοιες με αυτές που μπορούσε να συναντήσει κανείς στην κοινωνική οργάνωση άλλων πόλεων – κρατών, όπως παραδείγματος χάρη στην Αθήνα, καθώς η βασική διάκριση γινόταν σε τρεις κυρίως ταξικές βαθμίδες, στους «Ομοίους», στους «Περίοικους» και στους «Είλωτες».

Οι «Όμοιοι»

Με την λήξη του Β’ Μεσσηνιακού Πολέμου η Σπάρτη στέφθηκε νικήτρια δύναμη, ενώ οι Μεσσήνιοι βρέθηκαν υποβιβασμένοι σε είλωτες, προορι­σμένοι, όπως θα δούμε στην συνέχεια, να καλλιεργούν την γη και να υπηρετούν μια «πολιτικοστρατιωτική τάξη», τους Σπαρτιάτες. Η μεσσηνιακή γη κατατμήθηκε σε ίσους, παραγωγικά, κλήρους και όσοι ενήλικοι Σπαρτιάτες έλαβαν κλήρο ονομάστηκαν «όμοιοι». Όπως και σε άλλες πόλεις, έτσι και στην Σπάρτη υπήρχε η τάξη των ευγενών, από την οποία προήρχοντο οι γνήσιοι Σπαρτιάτες. Επρόκειτο για τα μέλη της ανώτερης κοινωνικής βαθμίδας στην Αρχαία Σπάρτη. Για μια ομάδα της οποία τα μέλη ήταν σκληρά επιλεγμένα από την γέννηση τους, καθώς η εκπαίδευση τους αφορούσε αποκλειστικά την προετοιμασία για τον πόλεμο και την απόλυτη συνέπεια απέναντι στις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα τους.

Ειδικότερα, ο όρος «Σπαρτιάτης πολίτης» ή «όμοιος» αναφερόταν σε όποιον είχε γεννηθεί αρτιμελής και υγιής από Σπαρτιάτες γονείς, και σήμαινε ίσος και ευπατρίδης. Η τάξη αυτή, δηλαδή, αποτελούνταν από τους νόμιμους Σπαρτιάτες πολίτες, που βασική τους υποχρέωση ήταν η συμμετοχή τους στα κοινά, με ίδιες υποχρεώσεις και με ίδια δικαιώματα απέναντι στην πολιτεία. Είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, αφού δύνανται να συμμετέχουν στις συνελεύσεις και τις ψηφοφορίες, καθώς επίσης και να θέτουν υποψηφιότητα για τα αξιώματα. Μετείχαν στα όργανα διακυβέρνησης του κράτους, τα οποία συνιστούσαν η «Απέλλα» και οι «Έφοροι», ενώ η μοναδική τους ενασχόληση έως τα εξήντα τους έτη ήταν η ενεργός συμμετοχή τους στο στρατό. Επίσης, έπρεπε να έχουν εκλεγεί για να μετέχουν στα συσσίτια, καθώς και να έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς τα στάδια της σπαρτιατικής αγωγής.

Ακόμη, μια εκ των βασικότερων υποχρεώσεων τους ήταν να μετέχουν στις πολεμικές δραστηριότητες, επιδεικνύοντας ιδιαίτερη γενναιότητα και ανδρεία στο πεδίο της μάχης. Στο σημείο αυτό, δε, αξίζει να σημειωθεί ότι η προετοιμασία του όμοιου πολεμιστή ξεκινούσε «πριν» την γέννηση του, καθώς οι μέλλοντες γονείς όφειλαν να διατηρούν υγιή και γυμνασμένα σώματα, ενώ καθοριστικό ρόλο διαδραμάτιζε και η ηλικία τεκνοποίησης, ώστε το παιδί που θα γεννιόταν να είχε τις καλύτερες σωματικές προϋποθέσεις για να γίνει ένας υγιής και δυνατός πολεμιστής. Μετά την γέννηση, βέβαια, ακολουθούσε η εκπαίδευση, ζήτημα στο οποίο θα επανέλθουμε με εκτενή αναφορά στην συνέχεια, η οποία άρχιζε από την νηπιακή και συνεχιζόταν στην παιδική και εφηβική ηλικία.

Η κατοικία των Σπαρτιατών πολιτών βρισκόταν σε μια εκ των πέντε κωμών που συναποτελούσαν την Σπάρτη, ενώ οι γαιοκτησίες τους στις πεδιάδες της Λακωνίας και της Μεσσηνίας. Αποτελώντας την κυρίαρχη τάξη της σπαρτιατικής κοινωνίας, οι πλουσιότερες εκτάσεις γης βρίσκονταν υπό την ιδιοκτησία τους. Ωστόσο, για να μπορέσει να διατηρήσει κάποιος την σπαρτιατική του ιθαγένεια, έπρεπε να είναι σε θέση να προσφέρει μια συγκεκριμένη ποσότητα ενός προϊόντος στο συσσίτιο. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο κάθε Σπαρτιάτης ήταν κύριος μιας καλλιεργήσιμης έκτασης, την οποία όμως καλλιεργούσαν οι είλωτες, οι οποίοι είχαν αποκλειστικά την διεκπεραίωση όλων των βαρέων εργασιών. Ωστόσο, όποιος αδυνατούσε να διαθέσει την συγκεκριμένη ποσότητα αγαθού ή χρηματικής εισφοράς για τα συσσίτια, υποβιβαζόταν στην τάξη των «υπομειώνων» και κατά συνέπεια δεν συμμετείχε στην ομαδική ζωή. 

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι λόγω των αλλεπάλληλων πολεμικών συγκρούσεων στις οποίες συμμετείχε η Σπάρτη, ο αριθμός των ομοίων, δηλαδή των Σπαρτιατών πολιτών, μειωνόταν με ραγδαίους ρυθμούς. Ενδεικτικά, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αναφέρεται ότι περί το 480 π.Χ. η Σπάρτη απαριθμούσε οχτώ χιλιάδες ομοίους, ενώ μέχρι τα τέλη του 4^ου αιώνα π.Χ. ο αριθμός τους είχε μειωθεί σε λιγότερο από χίλιους, λόγω των συνεχόμενων συγκρούσεων και πιθανότατα εξαιτίας της άρνησης των Σπαρτιατών να ενωθούν με τους περιοίκους και τους είλωτες. Ο Αριστοτέλης είχε τοποθετηθεί σχετικά, λέγοντας ότι η πτώση του αριθμού των Σπαρτιατών πολιτών είχε ως αποτέλεσμα την αναπόφευκτη παρακμή της σπαρτιατικής πολιτείας στην εποχή του.

πηγή