Εγκαινιάζουμε σήμερα μια νέα ενότητα στην e-Amyna, την ενότητα των συνεντεύξεων. Πρώτος μας «καλεσμένος», ο επ. καθηγητής του Παντείου Πανεπιστημίου Άγγελος Συρίγος, του οποίου το νέο βιβλίο για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις παρουσιάσαμε πριν λίγο καιρό. Μετά την απάντηση που μας έστειλε, αποφασίσαμε να του ζητήσουμε μια συνέντευξη, την οποία ευγενικά δέχτηκε. Συζητήσαμε όλα τα επίκαιρα εθνικά θέματα, και ιδιαίτερα τα ελληνοτουρκικά, το μεταναστευτικό και το πρόβλημα του ριζοσπαστικού ισλαμισμού. Οι απαντήσεις είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες, καθώς προέρχονται από ένα πρόσωπο που δεν έχει μόνο πανεπιστημιακή ιδιότητα, αλλά υπήρξε μέχρι πρόσφατα Γενικός Γραμματέας Πληθυσμού και Κοινωνικής Συνοχής του Υπουργείου Εσωτερικών, δηλαδή αρμόδιος και για θέματα μειονοτήτων και μεταναστών.
eA: Κύριε Συρίγο, διδάσκετε εδώ και χρόνια το μάθημα των Ελληνοτουρκικών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Πώς προσεγγίζουν το θέμα οι φοιτητές, που δεν έχουν βιώσει εμπειρίες όπως πχ την κρίση των Ιμίων;
ΑΣ: Το αντιμετωπίζουν όπως η ελληνική κοινωνία. Ένα τμήμα δείχνει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και ένα άλλο τμήμα είναι παντελώς αδιάφορο. Εξαρτάται από τα παιδιά και εξαρτάται και από τα βιώματα που έχουν από την οικογένειά τους, δηλαδή τι τους έχουν πει ή τι έχουν ακούσει στο σπίτι τους. Σε γενικές γραμμές θεωρώ ότι υπάρχει ενδιαφέρον. Είναι, βεβαίως, και το τμήμα σχετικό. Πρόκειται για τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών οπότε εκ των πραγμάτων υπάρχει τέτοιο θεωρητικό ενδιαφέρον.
eA: Πριν λίγο καιρό κυκλοφόρησε το βιβλίο σας για τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πώς βλέπετε συνολικά τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις;
ΑΣ: Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις προσδιορίζουν την ελληνική εξωτερική πολιτική από τότε που ιδρύθηκε το ελληνικό κράτος, το 1831. Αρχικώς ήταν τα εδάφη που έπρεπε να απελευθερώσουμε από τους Τούρκους λόγω των εκεί ευρισκομένων μεγάλων ελληνικών πληθυσμών. Μετά το 1922 τελειώνει η Μεγάλη Ιδέα και η Τουρκία γίνεται η χώρα με την οποίαν εκ των πραγμάτων πορευόμαστε μαζί σε πολλά πράγματα. Η μοναδική πρωτοβουλία η οποία, θεωρητικώς, δεν είχε άμεση σχέση με τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν η ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ. Στην πραγματικότητα, όμως, ήταν συνδεδεμένη με τα Ελληνοτουρκικά διότι ο Καραμανλής ήθελε να μας διασφαλίσει πολιτικά έναντι της τουρκικής επιθετικότητας εξ ίσου όπως ήθελε να διασφαλίσει το δημοκρατικό πολίτευμα και τον πολιτικό προσανατολισμό της χώρας. Άρα τα ελληνοτουρκικά είναι ο κατεξοχήν παράγοντας που προσδιορίζουν την ελληνική εξωτερική πολιτική.
eA: Θα μπορούσε να πει κανείς ότι μέχρι το 1922 οι ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι μια ιστορία επέκτασης της Ελλάδας εις βάρος της τότε Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και εν συνεχεία η πορεία αντιστρέφεται και επεκτείνεται η Τουρκία εις βάρος της Ελλάδας;
ΑΣ: Από την άνοδο των Νεοτούρκων στην εξουσία το 1908 υπάρχει μία σταθερή πολιτική στην Τουρκία. Ο κρατικός μηχανισμός εκδιώκει συστηματικά τους ελληνικούς και εν γένει μη μουσουλμανικούς πληθυσμούς από τα εδάφη της σημερινής Τουρκίας. Αυτή η πολιτική εφαρμόζεται και από το 1922 μέχρι το 1930, οπότε οι Τούρκοι διώχνουν διαρκώς κόσμο από την Κωνσταντινούπολη. Αυτό γίνεται και με τα Σεπτεμβριανά το 1955. Το κρίσιμο σημείο στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είναι η Κύπρος, το 1974: εκεί η Τουρκία εμφανίζεται να ξαναπαίρνει πίσω παλαιά οθωμανικά εδάφη – γιατί εκεί μιλάμε πια για εδάφη και όχι μόνο για πληθυσμό. Αν δούμε, όμως, τι έγινε το 1947 με τα Δωδεκάνησα, η ενσωμάτωση ελληνικών πληθυσμών στην Ελλάδα συνεχίστηκε και μετά το 1922.
eA: Ναι, αλλά όχι σε βάρος της Τουρκίας.
ΑΣ: Τα Δωδεκάνησα δεν ενσωματώθηκαν στην Ελλάδα εις βάρος της Τουρκίας. Η Τουρκία θεωρητικώς μπορούσε να διεκδικήσει τα νησιά. Αφ’ενός μεν υπήρχε σε αυτά ένας μικρός μουσουλμανικός πληθυσμός. Αφ’ετέρου δε θα μπορούσε να επικαλεστεί γεωστρατηγικούς λόγους, λόγω της γειτνιάσεώς τους με την Τουρκία. Δεν είχε, όμως, τη δυνατότητα να τα διεκδικήσει διότι ήταν ουδέτερη στον πόλεμο και είχε απέναντι μια Σοβιετική Ένωση, η οποία έχοντας πληρώσει βαρύ φόρο αίματος, ήθελε να αποσπάσει τμήματα της Τουρκίας. Κατ’ ακολουθίαν, την Τουρκία την ενδιέφερε να διασφαλίσει την εδαφική της ακεραιότητα και όχι να επεκταθεί. Ως προς τα δικά μας πάντως, είναι γεγονός ότι συνεχίστηκε η επέκταση της Ελλάδας και μετά το 1922.
eA: Ο Παναγιώτης Κονδύλης πριν είκοσι χρόνια είχε γράψει ότι η διαφορά γεωπολιτικού δυναμικού μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας θα γίνει σταδιακά δυσβάσταχτη. Πιστεύετε ότι οδεύουμε σε αυτήν την κατεύθυνση;
ΑΣ: Τα πληθυσμιακά στοιχεία είναι πολύ άσχημα. Η Τουρκία έφτασε πριν από μερικές ημέρες στα 78 εκατομμύρια πληθυσμό και εμείς για τρίτη συνεχή χρονιά έχουμε περισσότερους θανάτους από όσες γεννήσεις. Αυτό εκ των πραγμάτων θα φανεί σε βάθος χρόνου. Η οικονομική κρίση προς το παρόν δεν έχει δείξει τη διαφορά αλλά αυτό οφείλεται στο ότι η Τουρκία έχει εμπλακεί σε πολλά μέτωπα και δεν μπορεί να «παίξει» μόνον μαζί μας. Προς το παρόν πάντως δεν είναι εμφανής αυτή η μεγάλη διαφορά.
eA: Ως νομικός, έχετε πλήρη εικόνα του πλέγματος των νομικών θεμάτων μεταξύ των δύο πλευρών. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα δυνατά και ποια τα αδύναμα σημεία στην επιχειρηματολογία κάθε πλευράς;
ΑΣ: Το αδύναμο σημείο μας είναι το θέμα του εναερίου χώρου, δηλαδή η διαφορά μεταξύ των 10 μιλίων εναερίου χώρου και 6 μιλίων χωρικών υδάτων. Είναι ένα θέμα το οποίο πρέπει να προσέξουμε πολύ πως θα το χειριστούμε. Υπ’ αυτήν την έννοια, η δήλωση του Ιανουαρίου του 2015 προς το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για τις διαφορές οι οποίες γίνονται δεκτές εκεί, είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Μας διασφαλίζει από παιχνίδια που θα μπορούσαν να παίξουν οι Τούρκοι. Αυτό που ακούγεται να πάμε γενικώς στο Διεθνές Δικαστήριο δεν είναι κάτι απλό. Δεν μπορούν να παραπεμφθούν όλα τα θέματα στο Διεθνές Δικαστήριο. Αυτό είναι το αδύνατο σημείο μας, για το οποίο βεβαίως υπάρχει νομική επιχειρηματολογία. Το δυνατό μας σημείο είναι η αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων, με το οποίο δεν πολυασχολούμαστε σε γενικές γραμμές στην Ελλάδα, το αποφεύγουμε.
eA: Η κατάρριψη ξένων αεροσκαφών που παραβιάζουν τον Εθνικό Εναέριο Χώρο θα ήταν νόμιμη με βάση το Διεθνές Δίκαιο; Και διαφοροποιείται αυτό αν μιλάμε για την περίπτωση του FIR Αθηνών;
ΑΣ: Να μιλήσουμε συγκεκριμένα για το Αιγαίο. Είτε το θέλουμε είτε όχι, έχει δημιουργηθεί μια κατάσταση στο Αιγαίο επί πολλά χρόνια: οι Τούρκοι παραβιάζουν τον Εθνικό Εναέριο Χώρο ή παραβαίνουν τους Κανόνες Εναερίας Κυκλοφορίας χωρίς πρόβλημα. Εάν θέλουμε να αλλάξουμε την πολιτική μας, αυτό απαιτεί δύο πράγματα. Το πρώτο είναι να αντιληφθούμε ότι το να ξεφύγουμε από αυτό που έχει καθιερωθεί η πρακτική όλα αυτά τα χρόνια μπορεί να έχει και συνέπειες. Δηλαδή μπορούμε να κάνουμε μια κίνηση που να οδηγήσει σε ένα θερμό επεισόδιο. Δεύτερον, θα πρέπει να ενημερώσουμε τη διεθνή κοινότητα ότι εμείς αλλάζουμε την πολιτική μας ώστε να σταλούν τα κατάλληλα μηνύματα προς την Τουρκία. Επίσης, σε τέτοιες περιπτώσεις, πρέπει να διασφαλίσεις ότι έχεις αναμφισβήτητα το δίκαιο με το μέρος σου. Είναι εντελώς διαφορετικό να κυνηγήσεις κάποιον στα όρια μεταξύ ελληνικού και τουρκικού εναερίου χώρου και εντελώς διαφορετικό να πετάει πάνω από έδαφός σου.
eA: Έχετε ασχοληθεί επισταμένα με τα ζητήματα της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Ποια είναι η διαφορά των δύο εννοιών; Αποκομίζει η Ελλάδα κάποιο πλεονέκτημα από την επικέντρωση στην έννοια της ΑΟΖ που προτείνεται τα τελευταία χρόνια;
ΑΣ: H υφαλοκρηπίδα αφορά στο βυθό και στο υπέδαφος της θάλασσας, πέραν των χωρικών υδάτων. Η ΑΟΖ αφορά στο βυθό, στο υπέδαφος και στη θαλάσσια περιοχή πάνω από το βυθό, δηλαδή είναι η υφαλοκρηπίδα συν τη θαλάσσια στήλη πάνω από το βυθό. Αναφερόμαστε πολύ συχνά στην ΑΟΖ και προσωπικώς είμαι υπέρ του να κηρύξουμε ΑΟΖ. Μην πιστεύουμε, όμως, ότι θα αλλάξει η επιχειρηματολογία μας έναντι της Τουρκίας. Θέλουμε την ΑΟΖ για μια σειρά από λόγους: πρώτα απ΄όλα διασφαλίζει την πολιτική ενότητα του νησιωτικού και ηπειρωτικού χώρου· δίνει τη δυνατότητα ελέγχου της αλιείας όπου αυτή τη στιγμή γίνεται υπεραλίευση πέραν των χωρικών υδάτων· προσφέρει δυνατότητα προλήψεως περιβαλλοντικών καταστροφών, διότι αυτή τη στιγμή ο πραγματικός και σίγουρος πλούτος του Αιγαίου είναι ο τουρισμός του και αν συγκρουστεί ένα πλοίο και γεμίσει πετρέλαιο η περιοχή του Αιγαίου, τελείωσε ο τουρισμός, δε θα έρθουν για 4-5 χρόνια· επίσης προσφέρει τη δυνατότητα χρήσεως ανανεώσιμων πηγών ενέργειας οι οποίες είναι εκτός χωρικών υδάτων. Καλό είναι, επίσης, να βάλουμε κι εμείς ένα θέμα πάνω στο τραπέζι που είναι βαρυφορτωμένο από τις διεκδικήσεις της Τουρκίας. Ένα μόνον σημείο της ΑΟΖ βελτιώνει κάπως τις ελληνικές θέσεις έναντι της Τουρκίας. Η ΑΟΖ βασίζεται αποκλειστικώς στην απόσταση από τις ακτές. Κλείνει οριστικά δηλαδή το θέμα της «γεωλογικής συνέχειας» που έθεταν ιδίως κατά τις δεικαετίες του 1970 και 1980 οι Τούρκοι.
eA: Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες την Παρασκευή 24/4 ξανάρχισε ο ελληνοτουρκικός διάλογος για Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης στο Αιγαίο, με τα πεδία βολής στην κορυφή της ατζέντας. Πώς βλέπετε την εξέλιξη αυτή;
ΑΣ: Φαίνεται ότι θα μιλήσουμε για κάτι πιο συγκεκριμένο από τα Μέτρα Οικοδομήσεως Εμπιστοσύνης που είχαμε συνηθίσει ως τώρα, π.χ. τηλεφωνούν οι Αρχηγοί της Αεροπορίας μεταξύ τους ή ανταλλάσουν επισκέψεις σε ναυτικές ασκήσεις. Ακούγεται ότι θα συζητήσουμε το θέμα των Πεδίων Βολής, όπου υπάρχουν αρκετά στραβά που θα μπορούσαν να διορθωθούν. Χρειάζεται όμως να υπάρχει καλή πίστη και από τις δύο πλευρές και το πιο βασικό: ισχυρές κυβερνήσεις. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ισχυρή κυβέρνηση από ελληνικής πλευράς και λόγω εκλογών δεν υπάρχει ισχυρή κυβέρνηση και στην Τουρκία. Οπότε καλό είναι που συζητάμε το θέμα αλλά θεωρώ δύσκολο να υπάρξει λύση. Οι λύσεις απαιτούν ισχυρή κυβέρνηση, διότι θα ληφθεί μία απόφαση η οποία μπορεί να θεωρηθεί από κάποιους υποχώρηση από τα εθνικά δίκαια. Το να έχεις ένα πεδίο βολής 250 μέρες από τις 365 μέρες που το έχουμε σήμερα, δεν σημαίνει ότι υποχωρείς από τα εθνικά δίκαια. Ας το έχεις όποτε το χρησιμοποιείς, δε χρειάζεται να κάνουμε υπερβολές. Παράλληλα μπορούμε να σταματήσουμε τη λειτουργία κάποιων πεδίων βολής των Τούρκων στο Αιγαίο που έχουν θεσπίσει παρανόμως.
eA: Τελικά, μια συμβιβαστική λύση στις ελληνοτουρκικές διαφορές θα ήταν βιώσιμη ή θα ήταν άλλο ένα στάδιο σε μια ολισθηρή πορεία υποχωρήσεων;
ΑΣ: Όπως σας είπα χρειάζονται δύο ισχυρές κυβερνήσεις και πολιτική θέληση. Η Συνθήκη της Λωζάνης πιστεύω ότι είναι το πιο καλό παράδειγμα. Ήταν μια συνθήκη που δημιουργήθηκε μετά από διαπραγματεύσεις πολλών μηνών και θεωρητικώς δεν έπρεπε να δημιουργήσει προβλήματα. Στην πράξη η εφαρμογή της, συνοδεύθηκε από διαφορετικές ερμηνείες διότι η κάθε πλευρά έβλεπε κακόπιστα την άλλη. Όταν μετά το 1928 εμφανίζεται ο ιταλικός κίνδυνος -η Ιταλία ήταν τότε ανάμεσα στις δύο χώρες λόγω Δωδεκανήσων- και η αναθεωρητική Βουλγαρία ξαφνικά οι δύο χώρες προσεγγίζουν η μία την άλλη, με υποχωρήσεις της ελληνικής πλευράς. Η προσέγγιση, όμως, ήταν ειλικρινής διότι αισθάνονταν τον ίδιο κίνδυνο. Επομένως, το θέμα δεν είναι αν θα υπάρξει συμβιβαστική λύση αλλά κατά πόσον οι δύο χώρες θα θεωρήσουν ότι έχουν περισσότερα κοινά συμφέροντα από όσες διαφορές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα θεωρώ τις Ελληνοβουλγαρικές σχέσεις. Εάν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί, η Βουλγαρία είναι κατά περίπου 200 χρόνια περισσότερο «εχθρός» εν σχέσει προς την Τουρκία. Με τους Βουλγάρους σφαζόμασταν τουλάχιστον 200 χρόνια πριν αρχίσουμε να σφαζόμαστε με τους Τούρκους. Οι τελευταίοι οι οποίοι εγκατέλειψαν ελληνικό έδαφος -δεν αναφέρομαι στην Κύπρο- ήταν οι Βούλγαροι. Μεταξύ 1941-44 είχαν καταλάβει όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Ήταν μία εξαιρετικά βίαιη περίδος με πολλές σφαγές. Παρ΄όλα αυτά οι σχέσεις μας σήμερα είναι σε πολύ καλό σημείο, διότι τα κοινά συμφέροντα που μας ενώνουν είναι περισσότερα από τις διαφορές μας. Θεωρώ μάλιστα τις σχέσεις Ελλάδος-Βουλγαρίας πολύ πιο καλό παράδειγμα εν σχέσει προς τις σχέσεις Γαλλίας-Γερμανίας, διότι εκεί υπήρξε ένα ολόκληρο σύστημα που τους οδήγησε προς αυτή τη κατεύθυνση. Αντιθέτως στην περίπτωση Ελλάδος-Βουλγαρίας, οι δύο χώρες βρέθηκαν σε αντίπαλους συνασπισμούς κάποια περίοδο. Επομένως μια συμβιβαστική λύση σχετίζεται πάντοτε με τα κοινά συμφέροντα που μπορεί να έχεις.
eA: Η εκλογή του Μ. Ακιντζί στα Κατεχόμενα γεννά σε αρκετούς σχολιαστές ελπίδες για μια δίκαιη λύση του Κυπριακού. Τις συμμερίζεστε;
ΑΣ: Το 2004 είχε εκλεγεί –λίγο πριν το Σχέδιο Ανάν- ο Ταλάτ, ο οποίος ήταν μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος στα Κατεχόμενα, σύντροφος κομματικός με τον Χριστόφια με τον οποίο συνομίλησε για αρκετά χρόνια μετά. Αντικειμενικά μιλώντας, η εκλογή του Ταλάτ ήταν πολύ μεγαλύτερη τομή εν συγκρίσει προς τον Ακιντζί. Υποτίθεται ότι θα άλλαζε σελίδα. Στην πραγματικότητα δεν έγινε τίποτα απ΄όλα αυτά για έναν απλό λόγο. Έχει αποδειχθεί ότι οι Τουρκοκύπριοι όσο και να είναι ατομικά συμπαθείς και λογικοί, την κρίσιμη στιγμή υποχρεώνονται και υποστηρίζουν τα συμφέροντα της Τουρκίας. Δε μπορούν να ξεφύγουν από αυτό. Καλωσορίζουμε –σαφώς- την εκλογή Ακιντζί σε σχέση με τον Έρογλου αλλά, φοβούμαι, ότι δεν θα διαφύγει από τη λογική των προκατόχων του.
eA: Εχετε γράψει ένα αναλυτικό βιβλίο για το Σχέδιο Ανάν. Ποιες αδυναμίες του θα έπρεπε κατά τη γνώμη σας να διορθωθούν ώστε να είναι βιώσιμη η προτεινόμενη λύση;
ΑΣ: Πρώτον, το θέμα των εγγυήσεων που πρέπει να καταργηθούν οριστικά. Δεύτερον, το θέμα των περιουσιακών δικαιωμάτων. Τα περιουσιακά δικαιώματα πρέπει να αναγνωριστούν παντού σε όλο το νησί ως κανόνας και να εξετάσουμε και κάποιες εξαιρέσεις. Σημείο τρίτο, η λεγόμενη «βιώσιμη λύση» πρέπει να είναι βιώσιμη γραφειοκρατικά. Δε μπορείς να έχεις για ένα θέμα να περιμένεις να αποφασίσει η Κάτω Βουλή με συγκεκριμένες πλειοψηφίες, η Ανω Βουλή με συγκεκριμένες πλειοψηφίες, και ακολούθως να φτάσει προς εκτέλεση από ένα υπουργικό συμβούλιο που επίσης αποφασίζει με συγκεκριμένες πλειοψηφίες. Χρειάζεται κάτι ευέλικτο. Υπ΄αυτή την έννοια φοβούμαι ότι οτιδήποτε βασίζεται στη λογική του Σχεδίου Ανάν δύσκολα θα ξεφύγει από τα προβλήματα που οδήγησαν στην καταψήφισή του. Άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι αυτό των εποίκων. Αποδεκτό στη δική μου αντίληψη, κάποιοι να μείνουνε. Αυτοί που έχουν ζήσει πολλές δεκαετίες στο νησί ή έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει εκεί τα παιδιά τους, να δούμε υπό ποιους όρους θα μείνουνε και εάν κάποιοι από αυτούς πάρουν υπηκοότητα. Ένα άλλο πολύ βασικό σημείο είναι ότι δεν γίνεται οι κάτοικοι του νησιού να έχουν λιγότερα δικαιώματα στο νησί από έναν Ευρωπαίο υπήκοο. Με το Σχέδιο Ανάν οι Ελληνοκύπριοι στην τουρκοκυπριακή πολιτεία ή οι Τουρκοκύπριοι στην ελληνοκυπριακή πολιτεία είχαν λιγότερα δικαιώματα εγκαταστάσεως, αγοράς γης κλπ από έναν Ευρωπαίο υπήκοο. Εφ’ όλων αυτών των θεμάτων φαίνεται ότι οι απόψεις των δύο πλευρών απέχουν πάρα πολύ.
eA: Έχετε μια ιδιαίτερη εξοικείωση με τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης, έχοντας συμμετάσχει στη δημιουργία πομακικού λεξικού από το Δ΄ Σώμα Στρατού. Πώς βλέπετε την πορεία της μειονότητας διαχρονικά;
ΑΣ: Η μειονότητα πέρασε μια φάση από το 1986 ως 1990 όπου για αντικειμενικούς λόγους, δηλαδή λόγω των διοικητικών μέτρων που υπήρχαν εις βάρος της προχώρησε σε ακραίες επιλογές. Τα επόμενα χρόνια όπου εφαρμόσθηκε το καθεστώς ισονομίας και ισοπολιτείας υπήρξε μεγάλη βελτίωση. Παρ΄όλα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν τουρκόφρονα τμήματα της ηγεσίας της μειονότητας που θέλγονται από ακραίες αντιλήψεις. Τα αποτελέσματα των πρόσφατων Ευρωεκλογών ήταν ανησυχητικά. Το ρολόι γύρισε προς τα πίσω. Νομίζω ότι ο μέσος μουσουλμάνος δε θέλει να μπει στις περιπέτειες που θέλει να τον βάλει η τουρκόφρονα ηγεσία του.
eA: Πολλοί θεωρούν ότι υπάρχει τουρκική κινητικότητα στη Θράκη και πρόσφατα υπήρξε μια πυρκαγιά σε τζαμί της Κομοτηνής, που αποδόθηκε σε βραχυκύκλωμα αλλά θεωρήθηκε από πολλούς ως κακός οιωνός. Εν όψει και του Συνεδρίου της Ομοσπονδιακής Ένωσης Εθνικοτήτων Ευρώπης (FUEN) που θα πραγματοποιηθεί προσεχώς στην Κομοτηνή, θεωρείτε ότι υπάρχει κίνδυνος προβοκάτσιας;
ΑΣ: Η περίοδος του ’87-90 απέδειξε ότι υπάρχει κίνδυνος προβοκάτσιας. Θυμίζω ότι πριν τη συνάντηση Παπανδρέου-Οζάλ το 1988 στο Νταβός είχε γίνει μια πολύ μεγάλη συγκέντρωση μουσουλμάνων στην Κομοτηνή, την οποία και ο Ελληνας και ο Τούρκος πρωθυπουργός είχαν καταγγείλει ως προβοκάτσια. Πάντα υπάρχει κίνδυνος προβοκάτσιας. Σαφώς μπορεί να υπάρξουν και κάποιοι από χριστιανικής πλευράς, οι οποίοι να κάνουν ακραίες κινήσεις αλλά δεν είναι πάντα έτσι τα πράγματα. Θυμίζω ότι στις ευρωεκλογές κάποιοι είχαν πάρει ένα κομμένο κεφάλι χοίρου και το είχαν πετάξει μέσα σε ένα χώρο προσευχής. Αυτή η κίνηση μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, διότι το κεφάλι χοίρου στους χριστιανούς δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία ούτε μπορεί κανένας να αντιληφθεί τον αποτροπιασμό που προκαλεί σε ένα μουσουλμάνο. Αντιθέτως σε ένα μουσουλμάνο προκαλεί απέχθεια και αηδία. Εκείνος που το έκανε ήξερε πολύ καλά την εντύπωση που δημιουργείται. Και έχω αμφιβολίες κατά πόσο πρέπει να θεωρήσουμε ότι το έκανε χριστιανός.
eA: Υπάρχει η άποψη ότι το τουρκικό προξενείο Κομοτηνής λειτουργεί ως κράτος εν κράτει και θα έπρεπε να κλείσει. Συμφωνείτε;
ΑΣ: Το τουρκικό προξενείο Κομοτηνής αυτή τη στιγμή είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης της Θράκης μετά το Ελληνικό κράτος. Χρηματοδοτεί πολύ κόσμο ατύπως, κάτω από το τραπέζι. Το να κλείσει δεν είναι μια απλή κίνηση διότι θα συνεχίσει τη χρηματοδότηση το προξενείο της Θεσσαλονίκης. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε είναι να αντιμετωπίσουμε τις ρίζες του προβλήματος. Ανεξαρτήτως αυτού, πιστεύω ότι σε οποιαδήποτε περίπτωση πρέπει να τίθεται από πλευράς Ελληνικού κράτους στους προξένους Κομοτηνής με απόλυτη σαφήνεια το πεδίο μέσα στο οποίο μπορούν να εργαστούν. Να τηρείται με απόλυτη ευλάβεια το διπλωματικό και προξενικό δίκαιο.
eA: Σε σχέση με το πρόγραμμα διορισμού ιεροδιδασκάλων από το Ελληνικό κράτος, πιστεύετε ότι αποτιμάται θετικά;
ΑΣ: Η εισαγωγή του μαθήματος του Ισλάμ στα δημόσια σχολεία στα οποία πηγαίνουν μουσουλμάνοι μαθητές είναι ένα πολύ καλό βήμα προς την ισονομία και την ισοπολιτεία, παρά τις αντιδράσεις που υπάρχουν από το τουρκόφρονo τμήμα της μειονότητας. Επίσης θεωρώ θετικό το γεγονός ότι συζητάμε γι΄αυτά τα πράγματα ανοιχτά. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι βγαίνει ο ισλαμιστής Ερντογάν και διαμαρτύρεται για την εισαγωγή του μαθήματος του Ισλάμ στα σχολεία. Γίνεται αντιληπτό ότι κάτι άλλο έχει στο νου του και σίγουρα όχι το μάθημα των θρησκευτικών. Κάτι άλλο φοβάται.
eA: Συναφώς, πώς βλέπετε την ίδρυση κατεύθυνσης Ισλαμικών Σπουδών στο ΑΠΘ;
ΑΣ: Είναι ένα θέμα το οποίο δημιούργησε πολλές αντιδράσεις. Πρέπει να αντιληφθούμε ότι θέλουμε να έχουμε ανθρώπους οι οποίοι να έχουν σπουδάσει το Ισλάμ στην Ελλάδα. Προς το παρόν σπουδάζουν στην Τουρκία, στη Μέκκα ή στη Μεδίνα και σε ακραία ισλαμικά πανεπιστήμια. Το που πρέπει να ιδρυθεί η κατεύθυνση δεν μπορώ να γνωρίζω. Ξέρω πάντως ότι πρέπει οπωσδήποτε να φτιαχτεί μια κατεύθυνση Ισλαμικών Σπουδών σε Θεολογική Σχολή σε Ελληνικό πανεπιστήμιο. Ο αρμόδιος γενικός γραμματέας Θρησκευμάτων, ο κ. Καλατζής, έχει τις αγνότερες πατριωτικές προθέσεις επί του θέματος και το τελευταίο πράγμα για το οποίο θα μπορούσε κάποιος να τον κατηγορήσει είναι ότι δεν έχει τέτοιες ευαισθησίες.
eA: Το τελευταίο τρίμηνο παρατηρείται μια μεγάλη αύξηση της εισροής λαθρομεταναστών στην Ελλάδα μέσω Τουρκίας. Πού οφείλεται αυτό το φαινόμενο κατά τη γνώμη σας;
ΑΣ: Όταν μιλάς για τέτοιου είδους μεταναστευτικές ροές είναι δύσκολο να πεις με σιγουριά για ποιο λόγο έχουν αυξηθεί. Η εκτίμησή μου είναι ότι έχουν πληροφορηθεί ότι στην Ελλάδα υπάρχει μια πιο φιλική αντιμετώπιση απέναντί τους και πλέον μπαίνουν στη διαδικασία να έρθουν στην Ελλάδα χωρίς να έχουν προετοιμαστεί τόσο καλά όπως στο παρελθόν. Στο παρελθόν, η Ελλάδα ήταν απλώς ένα σκαλοπάτι στην πορεία τους προς τις χώρες της βόρειας Ευρώπης. Τώρα είναι ένας σταθμός όπου θα δουν πώς θα πάνε στις χώρες της βόρειας Ευρώπης και μάλιστα μέσα στην Ε.Ε.
eA: Η κυβέρνηση αποδίδει την αύξηση στους πολέμους στη Συρία και την Αφρική και επισημαίνει ότι το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και στην Ιταλία. Ισχύει αυτό ή το φαινόμενο οφείλεται στις ενέργειες της νέας κυβέρνησης όπως το άνοιγμα των κέντρων κράτησης και η εξαγγελία χορήγησης ταξιδιωτικών εγγράφων;
ΑΣ: Να διευκρινίσω κάτι για τη χορήγηση ταξιδιωτικών εγγράφων. Όταν κάποιος χαρακτηρίζεται ως πρόσφυγας, εφόσον ζητήσει ταξιδιωτικό έγγραφο είσαι υποχρεωμένος να το χορηγήσεις. Δεν είναι κάτι επιπλέον που προσφέρει η κυβέρνηση. Εκεί που δημιουργήθηκαν εντυπώσεις ήταν όλη αυτή η ιστορία γύρω από τα Κέντρα Κρατήσεως. Μιλάμε για έναν μικρό αριθμό ατόμων οι οποίοι βρίσκονται μέσα στα Κέντρα Κράτησης και έναν ακόμη μικρότερο αριθμό που αφέθηκε ελεύθερος. Ο θόρυβος που δημιουργήθηκε ήταν υπέρμετρα μεγάλος και πέρασε τα λάθος μηνύματα.
Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι η ίδια αύξηση που υπάρχει στην Ελλάδα παρατηρείται και στην Ιταλία. Είναι όμως εντελώς διαφορετικές οι μεταναστευτικές ροές Ιταλίας και Ελλάδας. Στην Ελλάδα έρχονται κυρίως από τις περιοχές της Συρίας, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας Στην Ιταλία έρχονται κυρίως από τις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Υπάρχουν και Σύριοι αλλά έχει μειωθεί ο αριθμός τους λόγω του ότι η Αίγυπτος και η Αλγερία μέσα από τις οποίες περνούσαν στο παρελθόν απαιτούν πλέον βίζα. Έτσι δεν είναι εύκολο για τους Σύριους να πάνε στη Λιβύη απ΄όπου θα περάσουν μετά στην Ιταλία. Επομένως, μιλάμε για εντελώς διαφορετικά πράγματα. Επιπλέον έχουμε και το άλλο: δεν συνέβη κάποιο ξεχωριστό γεγονός στην ευρύτερη περιοχή σε σχέση με ό,τι συνέβαινε πριν από 5 μήνες. Στην Ιταλία η αύξηση σε σύγκριση με τον ίδιο μήνα πέρυσι ήταν 60% τον Μάρτιο. Στην Ελλάδα είχαμε αύξηση 170% τον Φεβρουάριο, 400% τον Μάρτιο και 550% τον Απρίλιο. Δεν δικαιολογούνται αυτοί οι αριθμοί.
eA: Η αν. υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Τασία Χριστοδουλοπούλου δήλωσε ότι «δεν υπάρχουν μετανάστες, υπάρχουν πρόσφυγες». Είναι σωστή η ταύτιση των δύο όρων; Τι νομικές συνέπειες έχει;
ΑΣ: Πρόσφυγας είναι εκείνος ο οποίος φεύγει από την πατρίδα του με σκοπό να γλιτώσει τη ζωή του επειδή διώκεται για πολιτικούς, για θρησκευτικούς λόγους, επειδή ανήκει σε κάποια μειονότητα ή επειδή κινδυνεύει λόγω πολέμου. Οικονομικός μετανάστης είναι εκείνος ο οποίος φεύγει από την πατρίδα του σε αναζήτηση καλύτερης τύχης, καλύτερων συνθηκών διαβιώσεως, καλύτερης εργασίας κτλ. Και οι μεν και οι δε ακολουθούν τα ίδια δίκτυα, δηλαδή χρησιμοποιούν τους ίδιους λαθροδιακινητές για να περάσουν με παράνομο τρόπο στη χώρα. Από την ώρα που κάποιος φτάνει, είσαι υποχρεωμένος ως κράτος να τον ελέγξεις μέσα από τις διαδικασίες ασύλου που υπάρχουν, προκειμένου να διαπιστώσεις αν όντως αυτός είναι πρόσφυγας ή οικονομικός μετανάστης που έχει εισέλθει παρανόμως στη χώρα. Το να λέμε ότι ταυτίζονται αυτοί οι δύο όροι είναι λάθος για πραγματικούς λόγους αλλά είναι και ισοπεδωτικό ως προς τις διαδικασίες ασύλου που έχουμε. Αλλιώς, ας σταματήσουμε τη διαδικασία ασύλου που ακολουθούμε και ας τους χαρακτηρίζουμε όλους συλλήβδην πρόσφυγες. Η πλειοψηφία τους πάντως είναι εν δυνάμει πρόσφυγες.
eA: Και η χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα συνεπάγεται και τη δυνατότητα χορήγησης ταξιδιωτικών εγγράφων….
ΑΣ: Υπάρχει μία Σύμβαση του 1951 η οποία ορίζει τα πλεονεκτήματα που έχει το καθεστώς του πρόσφυγα και την οποία εφαρμόζει η Ελλάδα. Ταξιδιωτικά έγγραφα έδωσε και η προηγούμενη κυβέρνηση, στους Σύριους της πλατείας Συντάγματος αφού μπήκαν όμως στη διαδικασία ασύλου. Υπέβαλαν αίτηση και έγινε αποδεκτή η αίτησή τους. Από την ώρα που κάποιος παίρνει το καθεστώς του πρόσφυγα και ζητήσει ταξιδιωτικά έγγραφα είσαι υποχρεωμένος να τα δώσεις, διαφορετικά παραβιάζεις τη Σύμβαση του 1951. Αυτό είναι κάτι αυτονόητο. Εκείνο που δεν υπάρχει πάντως, είναι ταξιδιωτικά έγγραφα που μπορούν να δίνονται σε όσους δηλώνουν ότι είναι πρόσφυγες αλλά δεν υποβάλλουν αίτηση για άσυλο. Το λέω αυτό διότι πολλά στελέχη του σημερινού Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής πριν από τέσσερις μήνες πίστευαν ότι υπήρχαν τέτοια έγγραφα.
eA: Κρίνετε επαρκή τα μέτρα που ανακοίνωσε την τελευταία εβδομάδα ο Επίτροπος Μετανάστευσης Δ. Αβραμόπουλος; Ποια θα ήταν η ενδεδειγμένη πολιτική για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών και τι θα έπρεπε να ζητήσει η Ελλάδα από την ΕΕ;
ΑΣ: Τα μέτρα είναι κομμένα και ραμμένα στις ανάγκες της Ιταλίας. Μάλιστα είναι δίκοπο μαχαίρι για την Ιταλία: από τη μια μεριά δέχεται επέκταση της Επιχείρησης ΤΡΙΤΩΝ με κοινοτικά κονδύλια, αυτό που ήθελαν οι Ιταλοί εξαρχής και από την άλλη πλευρά πρέπει υποχρεωτικώς να δακτυλοσκοπούνται όλοι οι εισερχόμενοι. Γιατί ενοχλείται η Ιταλία με τη δακτυλοσκόπηση; Οι Ιταλοί επισήμως λένε ότι πέρυσι εισήλθαν παρανόμως στο έδαφός τους 175.000 άτομα. Στις επίσημες στατιστικές, όμως, που έχουν αποστείλει στη Eurostat αναφέρουν 25.000! Υπάρχει δηλαδή μια διαφορά 150.000 ατόμων που μάλλον δε δακτυλοσκοπήθηκαν ποτέ. Οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης φοβούνται ότι αυτοί προωθήθηκαν προς τα σύνορα και πέρασαν στις άλλες χώρες. Επομένως, η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αφορά σχεδόν αποκλειστικά στην Ιταλία. Στην Ελλάδα αφορούν δύο σημεία: η αύξηση των χρηματοδοτήσεων της επιχειρήσεως ΠΟΣΕΙΔΩΝ και η βοήθεια προς την Υπηρεσία Ασύλου. Βεβαίως, το βασικό πρόβλημα της Υπηρεσίας Ασύλου αυτή τη στιγμή είναι να αυξηθεί ο κόσμος που δουλεύει εκεί και να δοθούν μεγαλύτεροι χώροι για να δουλέψουν με άνεση. Άλλο πρόβλημα δεν υπάρχει οπότε δε γνωρίζω τι είδους βοήθεια μπορεί να προσφέρει στην Υπηρεσία.
eA: Να επιμείνουμε στα μέτρα που θα μπορούσε να ζητήσει η Ελλάδα από την ΕΕ…
ΑΣ: Υπάρχει ένα Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ της FRONTEX και της Τουρκίας, το Μάιο του 2012, το οποίο αναφέρεται σε μια σειρά μέτρων που θα μπορούσαν να πάρουν οι δύο χώρες για την αντιμετώπιση των ροών παρανόμως εισερχομένων σε άλλες χώρες. Είναι πολύ σημαντικό να εξειδικεύσουμε αυτή τη διάταξη και να αρχίσει η FRONTEX να περιπολεί επί των τουρκικών παραλίων. Όχι στη θάλασσα, αλλά στα παράλια, πριν ο άλλος μπει μέσα στη βάρκα. Το δυστύχημα που έγινε στη Ρόδο είναι ενδεικτικό του πόσο εύκολα μπορεί να πνιγεί κάποιος. Το πλοίο έσκασε σε μια ξέρα στην είσοδο του λιμανιού, σε απόσταση 50-60 μέτρων από την ακτή, σε νερά σχετικώς αβαθή και πνίγηκαν τρία άτομα. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να μη γίνεται η επιχείρηση στη θάλασσα διότι υπάρχει αυξημένος κίνδυνος δυστυχήματος. Πρέπει να γίνεται στη ξηρά, στα τουρκικά παράλια. Οι Τούρκοι ζητούν ως αντάλλαγμα να γίνουν πιο χαλαρά τα μέτρα για τη βίζα. Υπάρχουν χώρες στη Βόρεια Ευρώπη, οι οποίες διαφωνούν με αυτό, είναι όμως μια λύση αυτή.
eA: Η Συνθήκη «Δουβλίνο 3» θεωρείται ως μια από τις βασικές αιτίες του μεταναστευτικού προβλήματος που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και γενικότερα οι χώρες του ευρωπαϊκού νότου. Είναι εφικτός στόχος η αναθεώρησή της; Ποια θα πρέπει να είναι η ελληνική στάση;
ΑΣ: Είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει διότι χρειάζεται συγκεκριμένες πλειοψηφίες μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Νομίζω ότι το πρόβλημά μας δεν είναι το «Δουβλίνο». Περισσότερο είναι η Συνθήκη Σέγκεν, η οποία ορίζει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η διακίνηση μέσα στην ΕΕ. Το βασικό μας πρόβλημα είναι ότι υπάρχει στη χώρα ένας μεγάλος αριθμός ατόμων που δεν είναι απαραιτήτως καταγεγραμμένοι ως πρόσφυγες. Είναι άτομα εν δυνάμει πρόσφυγες, είναι «ανέφικτης απελάσεως». Τέτοιοι είναι οι Σύριοι, οι Παλαιστίνιοι, οι Σομαλοί, οι Ερυθραίοι, οι Νοτιοσουδανοί, οι Ιρακινοί. Τα άτομα «ανέφικτης απελάσεως», δεν μπορείς να τα γυρίσεις πίσω στην πατρίδα τους. Αυτούς πρέπει να καταγράψουμε και να δούμε πως μπορούν να διαμοιραστούν μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Εάν πάμε να διαμοιράσουμε πρόσφυγες τότε η Γερμανία με το δίκιο της θα μας πει ότι έχει το μεγαλύτερο ποσοστό σε όλη την Ευρώπη.
eA: Ως αιτήματα;
ΑΣ: Κι ως αιτήματα και ως αποδόσεις καθεστώτος ασύλου. Το 25% των αιτήσεων ασύλου που έγιναν αποδεκτές πέρσι ήταν στη Γερμανία και το 19% στη Σουηδία. Σε εμάς ήταν το 1%. Θεωρητικώς δηλαδή μπορούν να μας πουν ότι βάσει του πληθυσμιακού μας όγκου να πάρουμε άλλο 1,5% «αναγνωρισμένους πρόσφυγες».
eA: Δηλαδή η ισομερής κατανομή δεν μας συμφέρει απαραιτήτως.
ΑΣ: Η ισομερής κατανομή αναγνωρισμένων προσφύγων όχι. Πρέπει να επιδιώκουμε την κατανομή των ατόμων ανέφικτης απελάσεως. Έχουμε ανθρώπους που ζουν εδώ και δεν μπορούν να γυρίσουν στην πατρίδα τους, χωρίς να ζητάνε άσυλο όμως.
eA: Ο ισλαμικός εξτρεμισμός επεκτείνεται με ραγδαίο ρυθμό στη Μ. Ανατολή και ήδη έφτασε και στην καρδιά της Ευρώπης, όπως είδαμε με το μακελειό στο Charlie Hebdo. Πιστεύετε ότι οι μουσουλμάνοι μετανάστες στην Ελλάδα θα μπορούσαν να αποτελέσουν πρόσφορο έδαφος για ισλαμιστική προπαγάνδα;
ΑΣ: Θεωρητικώς ναι. Πλην κάποιων περιορισμένων περιστατικών, έως τώρα δεν έχουμε δει ακραίες εκδηλώσεις θρησκευτικού φανατισμού. Γι” αυτό θεωρώ πολύ σημαντικό θέμα τη δημιουργία ενός τεμένους στην Αθήνα που θα μας επιτρέψει να ελέγξουμε όλους τους άτυπους χώρους προσευχής που υπάρχουν αυτή τη στιγμή και να μπορούμε, εάν θέλουμε να τους κλείσουμε. Θυμίζω ότι όλα αυτά τα δίκτυα που στρατολογούν ισλαμιστές και τους στέλνουν να πολεμήσουν στο «χαλιφάτο» λειτουργούν μέσω των χώρων προσευχής, σε όλη την Ευρώπη. Αυτός είναι και ο λόγος που δεν έχουμε Έλληνες μουσουλμάνους από την Θράκη να πολεμούν στο «χαλιφάτο». Λόγω της διαμάχης Ελλάδος-Τουρκίας, υπάρχει σοβαρός έλεγχος από πλευράς ελληνικού κράτους στο τρόπο που λειτουργεί το Ισλάμ στην χώρα μας. Δεν αφήσαμε να δημιουργηθούν αυτά τα δίκτυα. Δεν είναι ότι εμείς έχουμε διαφορετικούς μουσουλμάνους από τους Βουλγάρους, τους Αλβανούς ή τους Βόσνιους. Οι Βόσνιοι θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι πολύ πιο φιλελεύθεροι απ΄ότι είναι οι δικοί μας. Υπάρχουν όμως αρκετοί Βόσνιοι που πολεμάνε με το Χαλιφάτο στη Συρία διότι τους στρατολόγησαν δίκτυα που λειτουργούν μέσα στα τζαμιά.
eA: Στη Συρία γίναμε μάρτυρες της κεκαλυμμένης υποστήριξης της Τουρκίας προς ακραία ισλαμιστικά κινήματα σε γείτονα χώρα. Θα μπορούσε το σενάριο αυτό να επαναληφθεί στην Ελλάδα, δηλαδή πυρήνες που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν θεωρητικά εδώ, θα μπορούσαν να έχουν και σπόνσορα;
ΑΣ: Κοιτάξτε, πάντα υπάρχουν κράτη τα οποία ενδιαφέρονται να παίξουν αυτό το ρόλο. Όχι προς το παρόν στην Ελλάδα αλλά θα μπορούσε να γίνει στο μέλλον, αν δεν προσέξουμε.
eA: Κύριε Συρίγο, σας ευχαριστούμε θερμά για τη συζήτηση.
Ο Άγγελος Συρίγος είναι δικηγόρος και επίκουρος καθηγητής του διεθνούς δικαίου και της εξωτερικής πολιτικής στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Είναι απόφοιτος των Νομικών Σχολών του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ στην Αγγλία όπου και ανακηρύχθηκε Διδάκτωρ Νομικής το 1994. Έχει βραβευθεί το 1992 από την Ακαδημία Αθηνών για εργασία του σχετική με το θέμα της οριοθετήσεως της Υφαλοκρηπίδας. Ασχολείται με το διεθνές δίκαιο και την εξωτερική πολιτική με κύρια αντικείμενα το δίκαιο της Θάλασσας, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, τα Βαλκάνια, τις μειονότητες και τους μετανάστες και εχει διατελέσει. μεταξύ άλλων, Γενικός Γραμματέας Πληθυσμού και Κοινωνικής Συνοχής στο Υπουργείο Εσωτερικών την περίοδο 2013-2015. Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας τιμήθηκε με Έπαινο από το Δ’ Σώμα Στρατού στη Θράκη για υπηρεσίες προς τη μειονότητα της Θράκης και με Εύφημο Μνεία από το Γενικό Επιτελείο Στρατού για την συνεισφορά του στη δημιουργία πομακικού-ελληνικού λεξικού. Το νέο βιβλίο του με τίτλο «Ελληνοτουρκικές Σχέσεις» παρουσιάζεται απόψε στις 19.00 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου